Wbrew pozorom problem ten dotyczy nie tylko dzieci, ale też coraz większego odsetka dorosłych. Z powodu alergii różnego typu cierpi obecnie około 8-10% świata. W całej populacji częstość występowania alergii typu pokarmowego wynosi około 1-3%, z czego 6-8% stanowią dzieci. Alergia pokarmowa jest diagnozowana u około 17% wszystkich osób cierpiących z powodu różnych typów alergii.
Co zatem kryje się pod pojęciem alergii pokarmowej?
Alergia pokarmowa to nieprawidłowa i powtarzalna, nietoksyczna, immunologicznie uwarunkowana odpowiedź organizmu, powodująca występowanie różnych objawów klinicznych. Objawy te przyjmują zawsze tę samą postać i zawsze występują po spożyciu tego pokarmu lub produktu, na który dana osoba jest uczulona.
Niepożądane reakcje występujące po spożyciu pokarmu zostały podzielone na dwie podgrupy: pochodzenia immunologicznego (alergia pokarmowa) oraz nieimmunologicznego (nietolerancja pokarmowa). W pierwszej podgrupie wyróżnia się reakcję alergiczną przebiegającą z podwyższeniem poziomu przeciwciał IgE (biorących udział w odpowiedzi immunologicznej na alergen). Zaliczymy do niej np. alergię na mleko, orzeszki ziemne, truskawki czy jajka. W drugiej kategorii proces przebiega bez udziału przeciwciał IgE, a przykładem jest choroba trzewna – celiakia, w której obserwowana jest nadwrażliwość na gluten, zawarty w produktach zbożowych.
Za wystąpienie objawów alergii odpowiedzialnych jest wiele czynników. Wśród nich dużą rolę odgrywają czynniki genetyczne. Szacuje się, że prawdopodobieństwo rozwoju alergii u dzieci zdrowych rodziców wynosi około 12%. Jeżeli u matki występuje alergia, ryzyko to wzrasta do 60%, natomiast gdy z powodu choroby cierpi również ojciec – nawet do 70-80%. Drugim, równie istotnym czynnikiem, jest szybko postępujący rozwój przemysłowy, a co za tym idzie – coraz większe zanieczyszczenie środowiska naturalnego. Dane epidemiologiczne wskazują, że częstość występowania alergii narasta bardzo szybko przede wszystkim w krajach wysokorozwiniętych. Jest tam znacznie większa w porównaniu do krajów o niskim stopniu urbanizacji i słabo rozwiniętym przemyśle. Wśród głównych przyczyn wzrostu zachorowań na alergie pokarmowe upatruje się zwiększone spożycie niektórych produktów spożywczych (np. egzotycznych owoców i warzyw), a także częstszą konsumpcję żywności wysoko przetworzonej.
Wśród produktów zwierzęcych najczęstszymi alergenami są: jaja, białka mleka, sery pleśniowe, owoce morza i ryby (śledź, makrela, tuńczyk, łosoś). Właściwości alergizujące mogą ponadto wykazać: mięso wołowe, cielęce, kurze.
Należy pamiętać, że wszystkie pokarmy pochodzenia roślinnego zawierają substancje mające potencjalną zdolność do alergizacji. Właściwości te mogą ulec zmianie w wyniku przechowywania, konserwowania czy gotowania.
Najczęściej alergizują:
– orzeszki ziemne, migdały, orzechy laskowe, pistacje, orzechy brazylijskie, nerkowca, macadamia
– zboża zawierające gluten: pszenica, owies, jęczmień, żyto
– gryka, sezam, soja
– brzoskwinie, morele, wiśnie, śliwki, truskawki, cytrusy, banany
– seler, pomidory, szpinak, papryka, kiszona kapusta
– czekolada, kakao, miód
– chipsy, słodycze
Czasem zdarza się, że uczula nie sam produkt spożywczy, lecz zastosowany w nim dodatek do żywności. Używa się ich w celu poprawy walorów jedzenia, tj. smaku, zapachu, barwy, konsystencji i trwałości. Do potencjalnych alergenów należą:
– benzoesan sodu (E 211); glutaminian sodu (E 621); dwutlenek siarki (E 220); kwas sorbowy (E 200); azotyny (E 250); tartrazyna (E 102)
– składnik m.in. sproszkowanych deserów i oranżad; błękit brylantowy (E 133)
– składnik konserw warzywnych; brąz FK (E 154)
– dodawany do konserw rybnych i ryb wędzonych; czerwień koszenilowa (E 124)
– obecna cukierkach budyniach, a także w wędzonych rybach; żółcień pomarańczowa (E 110)
– dodawana do marmolad, tabletek, gum do żucia
Trzeba pamiętać, że często nie jeden, lecz kilka pokarmów jednocześnie może być odpowiedzialnych za niepożądane objawy kliniczne. U niektórych chorych stwierdza się tzw. reakcję krzyżową. Charakteryzuje się ona występowaniem niepożądanych objawów u osób, które wykazują jednocześnie nadwrażliwość na alergeny pokarmowe, wziewne lub kontaktowe. Przykładem może być: alergia na pierze i jednocześnie na jaja i drób; alergia na roztocza i jednocześnie na krewetki; alergia na trawy oraz chwasty i zarazem na marchew, ziemniaki, jabłka, sezam.
Reakcja organizmu na dany alergen może się ujawnić po różnym czasie – od kilku minut do kilkudziesięciu godzin po spożyciu pokarmu. Objawy mogą się manifestować z różnym nasileniem w zależności od dawki i rodzaju alergenu.
Najbardziej charakterystycznymi z nich są:
– obrzęk i świąd w jamie ustnej, nawracające aftowe zapalenie jamy ustnej
– przewlekły kaszel, astma oskrzelowa, nawracające zapalenia oskrzeli i płuc, zapalenie ucha środkowego
– opuchnięcie, łzawienie, świąd, zaczerwienienie oczu (zapalenie spojówek)
– wodnisty katar, swędzenie nosa
– bóle brzucha, wzdęcia, nudności, wymioty, biegunka, zaparcia, kolka, brak apetytu, nieprawidłowa masa ciała
– pokrzywka skórna (zmiana skórna wypukła, różowa lub porcelanowo biała, dobrze odgraniczona od skóry), atopowe zapalenie skóry – plamy o różnych rozmiarach, swędzące i czasem bolesne)
– przewlekłe rozdrażnienie, nadpobudliwość psychoruchowa, ataki migreny, zaburzenia snu
– przewlekłe niedożywienie
– zespół złego wchłaniania
– wstrząs anafilaktyczny (mogący zagrażać życiu).
Pierwszym krokiem w walce z alergią jest rozpoznanie wroga (alergenu). Diagnostyka alergii pokarmowych jest trudna ze względu na brak kompleksowych metod, które pozwoliłyby w sposób jednoznaczny rozpoznać chorobę i czynniki ją wywołujące. Rozpoznanie opiera się na wielostronnym badaniu, na które składa się wywiad lekarski i żywieniowy, badania immunologiczne krwi, testy skórne oraz pokarmowe testy prowokacyjne. Te ostatnie polegają na podawaniu stopniowo zwiększanych ilości alergenu pokarmowego – aż do wystąpienia objawów klinicznych.
Zapobieganie alergiom pokarmowym może odbywać się na dwóch poziomach:
– pierwotnym – polega na zapobieganiu wystąpieniu alergii u osoby nieuczulonej; jest szczególnie ważna w dzieciństwie, zwłaszcza u dzieci obciążonych genetycznie. W tym ostatnim przypadku prewencja powinna być podjęta już na etapie ciąży, a następnie kontynuowana w okresie karmienia piersią – udowodnione klinicznie działanie prewencyjne u ciężarnych w III trymestrze i niemowląt ma szczep Lactobacillus Rhamnosus GG) i stosowanie prebiotyków (oligosacharydy).
– wtórnym – ma na celu zapobieganie występowaniu objawów alergii u osoby już uczulonej.
W prewencji pierwotnej alergii pokarmowych zaleca się:
– spożywanie probiotyków oraz innych preparatów i środków spożywczych zawierających korzystne dla człowieka szczepy bakterii (wzmacniających układ immunologiczny przewodu pokarmowego),
– gotowanie produktów spożywczych, o których wiadomo, że obróbka termiczna zmniejsza ich właściwości alergizujące,
– unikanie pokarmów zawierających histaminę, tyraminę i serotoninę (sery pleśniowe typu brie i roquefort, ekstrakty drożdży, ekstrakty ryb, kiszona kapusta, czekolada, awokado, banany, orzechy włoskie, ananasy) oraz dodatki chemiczne,
– zapobieganie zakażeniom, zwłaszcza jelitowym.
Prewencja wtórna alergii pokarmowych polega na opracowaniu indywidualnej diety eliminacyjnej dla kobiet ciężarnych, u których wystąpiły objawy uczulenia, dla matek karmiących piersią, których dzieci mają objawy kliniczne alergii pokarmowej oraz dla dzieci i osób dorosłych, u których takie objawy występują. Dieta taka pozbawiona jest alergenu bądź alergenów wywołujących reakcję uczuleniową. Kontrola obecności alergenów powinna obejmować już półprodukty wykorzystywane do przygotowywania potraw. Należy uważnie czytać informacje umieszczane na etykietach, a w przypadku spożywania gotowych potraw – poszukiwać informacji o ich dokładnym składzie.
Podstawową formą leczenia alergii pokarmowych jest stosowanie diety eliminacyjnej. W zależności od nasilenia objawów, obejmuje ona czasowe wyeliminowanie jednej lub kilku grup produktów wywołujących reakcję uczuleniową. Ustalenie takiej diety powinno być wykonane przez specjalistę dietetyka, gdyż nietrudno o niedobory składników pokarmowych. W przypadku, gdy zastosowanie diety eliminacyjnej nie przynosi oczekiwanych rezultatów, zazwyczaj włączane jest leczenie farmakologiczne np. lekami przeciwhistaminowymi, krotonami i kortykosteroidami. W leczeniu alergii pokarmowych znalazło również zastosowanie odczulanie, które powoduje, że układ immunologiczny przewodu pokarmowego przestaje reagować na alergeny lub jego reakcja jest słabsza.
Przypisy:
Bibliografia:
Kaczmarski, Maciej, Elżbieta Korotkiewicz-Kaczmarska, and Urszula Chrzanowska. „Znaczenie edukacji w procesie leczenia choroby przewlekłej ze szczególnym uwzględnieniem leczenia dietetycznego alergii pokarmowej u dzieci i młodzieży.” Przeglad Pediatryczny 40.1 (2010): 9.
Pałgan, Krzysztof, and Zbigniew Bartuzi. „Czynniki genetyczne i środowiskowe w rozwoju alergii na pokarmy Gene and environmental interactions of food allergy.” Journal cover 69 (2015).
Kaczmarski, Maciej., and Elżbieta Matuszewska. „Diagnostyka alergii i nietolerancji pokarmowej u dzieci.” Alergia Astma immunologia 5.2 (2000): 77-81.
Sampson, Hugh A. „Utility of food-specific IgE concentrations in predicting symptomatic food allergy.” Journal of Allergy and Clinical Immunology 107.5 (2001): 891-896.
Rona, Roberto J., et al. „The prevalence of food allergy: a meta-analysis.” Journal of Allergy and Clinical Immunology 120.3 (2007): 638-646.
