jest najmłodszą dziedziną nauki o żywieniu człowieka, badającą wpływ różnic genetycznych (polimorfizmów) na odpowiedź organizmu na składniki pokarmowe oraz ryzyko wystąpienia chorób dietozależnych. Została stworzona z myślą o jak najlepszym „dopasowaniu” sposobu żywienia do indywidualnych, wybranych cech pacjenta. Ta dziedzina nauki bazuje i wyrasta na dotychczasowej wiedzy o żywieniu, wnosząc do obecnej wiedzy aspekt traktowania każdego pacjenta jako indywidualnej jednostki. Oznacza to, że w ramach ogólnych zasad można bardziej „dopasować” dietę do wcześniej zbadanych cech danej osoby.
to dziedzina nauki zajmująca się badaniem wpływu składników pokarmowych na ekspresję genów. Od pewnego czasu prowadzone są liczne badania nad wpływem składników pożywienia na występowanie chorób i ich interakcji z czynnikami genetycznymi. Celem tych badań jest określenie zindywidualizowanego żywienia w zapobieganiu chorobom, poprawie jakości życia oraz łagodzeniu procesu starzenia się organizmu.
Badania wykazują, że prawie wszystkie składniki żywności wpływają na regulację ekspresji genów (kwasy tłuszczowe, cholesterol, glukoza oraz ich metabolity). Dobrym przykładem są fitoestrogeny, grupa związków należąca do flawonoidów. Ich budowa przypomina budowę hormonów steroidowych. Mają one wpływ na regulację genów związanych z gospodarką hormonalną (dlatego też kobietom podczas menopauzy zaleca się zażywanie preparatów zawierających izoflawony sojowe, łagodzące dolegliwości tego okresu). Wiemy również, że każdy człowiek różni się reakcją na wszystko, co go otacza, w tym – na składniki diety, co jest wynikiem różnic w materiale genetycznym. Naukowcy identyfikują coraz więcej genów, odpowiedzialnych za poszczególne choroby. Składniki żywności, którą spożywamy mają zdolność wpływania na ekspresję niektórych genów, z drugiej strony, nasz materiał genetyczny decyduje o zapotrzebowaniu i przyswajalności składników pokarmowych, witamin i minerałów.
Z tego względu osoby odchudzające się, u których stwierdza się specyficzny polimorfizm (zmianę w profilu genetycznym) nie reagują na standardową dietę niskokaloryczną. Wystarczy jednak zmiana niektórych składników pokarmowych w ich diecie, aby uzyskać zadowalające efekty redukcji masy ciała. Badania nutrigenetyczne już teraz znajdują zastosowanie w medycynie: w przypadku badań genetycznych w kierunku celiakii, fenyloketonurii lub niekorzystnego wariantu genu MTHFR (wpływa na niską przyswajalność kwasu foliowego). Są to jednak schorzenia monogenowe, łatwe do wykrycia i wprowadzenia interwencji żywieniowej. Zdecydowanie bardziej sprawa komplikuje się przy schorzeniach, na których rozwój wpływa wiele genów. Takim przykładem jest otyłość – pierwszym odkrytym i jednocześnie najlepiej przebadanym genem predysponującym do otyłości jest gen FTO, który ma wiele wariantów polimorfizmów. Wykazano, że osoby chore na otyłość z niekorzystnymi wariantami genu FTO, oprócz tego, że są bardziej podatne na fatalny wpływ siedzącego trybu życia i śmieciowego jedzenia na organizm, a tym samym predysponowane do wystąpienia otyłości, mogą w bardziej efektywny sposób zredukować masę ciała poprzez wprowadzenie prawidłowego żywienia i aktywności fizycznej, niż osoby z korzystnymi wariantami genu FTO.
Te dwie rozwijające się dziedziny wiedzy mają pomóc w ustaleniu żywienia bazującego na znajomości materiału genetycznego. Kluczowe we właściwej interpretacji wyniku badania nutrigenetycznego jest to aby zrozumieć, że bada ono jedynie predyspozycje danej osoby do określonego stanu patofizjologicznego lub choroby. Optymalny dobór składników pokarmowych może pozwolić na redukcję ryzyka wystąpienia choroby lub złagodzić przebieg zapisanych w genach schorzeń.
Według naukowców każdemu człowiekowi przypisany jest jeden typ diety. W ich marzeniach leży stworzenie karty magnetycznej, na której zapisany jest genom indywidualnej osoby. W takiej rzeczywistości wizyta w poradni dietetycznej polegałaby na porównaniu wyników badań krwi z profilem genetycznym zapisanym na karcie, aby na tej podstawie otrzymać ściśle zindywidualizowane rekomendowane ilości mikro- i makroskładników. Tak – w dużym uproszczeniu – wyglądałby przyszłościowy scenariusz odżywiania każdego z nas.
Czy nutrigenomika jest nauką, z której będą korzystać dopiero nasze wnuki? Nie! Już dziś funkcjonują laboratoria (wprawdzie tylko kilka w skali kraju), gdzie można zbadać swój profil genetyczny pod kątem doboru diety. Postępowanie wydaje się całkiem proste. Najpierw pobierana jest próbka zwierająca materiał genetyczny (wymaz z policzka, ślina lub krew), z którego izoluje się materiał genetyczny (kwas dezoksyrybonukleinowy – DNA). Po uzyskaniu wyników badań profilu genetycznego, wyspecjalizowany w zakresie nutrigenomiki i nutrigenetyki dietetyk komponuje indywidualną dietę.
Kto powinien w pierwszej kolejności wykonać te badania? Osoby z zaburzeniami metabolicznymi, otyłe, zmagające się z cukrzycą typu II, z chorobą miażdżycową oraz sportowcy.
Przypisy:
Bibliografia:
