To, jak wygląda pierwsze spotkanie z pacjentem, zależne jest oczywiście od tego, jaki charakter ma wizyta. Inne cele ma konsultacja lekarska, inne konsultacja dietetyczna, a inne psychologiczna. Aby jednak podchodzić holistycznie do problemów pacjenta, już podczas wstępnego wywiadu, powinniśmy skupiać się nie tylko na obszarze, w którym się specjalizujemy. Od początku starajmy się oceniać sytuację pacjenta w sposób interdyscyplinarny.
Jeśli na przykład jesteś dietetykiem, to nie pytaj podczas wywiadu tylko o to, co pacjent je, co lubi jeść i jaki jest jego stan zdrowia. Dopytaj także o cały kontekst odżywiania: jak wygląda jego styl życia, jego dzień, jakie ma zwyczaje, w jakich sytuacjach wcześniej nie radził on sobie z dietą, jak aktualnie ocenia swoje samopoczucie i możliwości wdrożenia zmian w życie, czy ma wsparcie ze strony innych ludzi itp. Ważne żeby wywiad pozwolił Ci zauważyć, kiedy Twój pacjent potrzebuje czegoś więcej niż zaleceń żywieniowych, a także jak dostosować zalecenia do jego potrzeb nie tylko tych zdrowotnych.
Jeśli jesteś psychologiem, zwłaszcza takim, który zajmuje się tematyką zdrowia i odżywiania, to nie zapomnij zainteresować się tym, czy pacjent cierpi na jakieś choroby, czy przyjmuje jakieś leki itp. W wielu przypadkach bowiem problemy z odżywianiem i innymi zachowaniami to efekt zależności o charakterze somatopsychicznym. Oznacza to, że stan somatyczny może decydować o wielu problemach na poziomie psychologicznym. Na przykład nadmierny apetyt i objadanie się mogą być skutkiem niedożywienia, a brak siły na gotowanie zdrowych obiadów i na systematyczne treningi może być efektem problemów hormonalnych, a nie brakiem motywacji. Na nic w takich sytuacjach nie przydadzą się interwencje psychologiczne. Z mojego doświadczenia wynika, że nieuwzględnianie aspektów zdrowotnych przez psychologa czy psychoterapeutę często prowadzi do nieefektywnej, a jednocześnie kosztownej i długotrwałej terapii.
Holistyczna diagnoza to więc podstawa skutecznej pomocy. Oczywiście wymaga ona posiadania odpowiedniej wiedzy, czyli dokształcania się w obszarach wykraczających poza działkę, w którą reprezentuje dany specjalista – bez interdyscyplinarnej wiedzy nie ma bowiem holistycznego podejścia.
Niezależnie od tego, w jakiej roli pracujemy jako specjaliści, powinniśmy wstrzymać się z oferowaniem pacjentowi określonej formy pomocy, udzielaniem porad i dawaniem mu zaleceń do czasu, aż zrozumiemy całościowo sytuację pacjenta. Trafnie to podsumował w swojej książce Covey (2020) pisząc o nawykach skutecznego działania: „Najpierw diagnoza, potem recepta!”
Co się stanie, gdy złamiemy tę zasadę? Mogłabym przytoczyć dziesiątki historii stanowiących odpowiedź na to pytanie, które usłyszałam od moich pacjentów.
Spotkałam się na przykład z sytuacją, w której osoba stawiająca dietę w centrum życia, była zachęcana przez dietetyka, by „potraktować sprawę odchudzania naprawdę serio”. Dietetyk podkręcał tym samym u tej kobiety problem nadmiernej koncentracji na diecie. Wynikało to z tego, że pacjentka przyszła wyraźnym oczekiwaniem, że potrzebuje „ścisłej diety i pewnych efektów”, a dietetyk nie wnikał, jak dokładnie wyglądają jej sytuacja i nie zauważył, że jest ona uwięziona w błędnym kole ścisłych diet i przejadania się. Motywował więc tę pacjentkę do przestrzegania diety, tak jak motywował innych pacjentów. Natomiast jej problemem było właśnie to, że zbyt serio traktowała kwestię odchudzania i uzależniała od sukcesów na tym polu całą swoją wartość. Apel: „proszę potraktować sprawę serio” był jak woda na młyn dla jej problemu, który zmierzał w stronę zaburzeń odżywiania. Przyczyną błędu dietetyka była nieuważna diagnoza problemu, potraktowanie sprawy szablonowo („Każdego trzeba motywować do przestrzegania diety”) i skupienie się na oczekiwaniach pacjentki („Potrzebuję ścisłej diety i pewnych efektów), a nie na rzetelnej diagnozie jej problemu.
Podobnie spotkałam się z przypadkami, kiedy osoba z zaburzeniami odżywiania otrzymywała ścisłą dietę (co nasilało jej sztywność w kontroli jedzenia i tym samym zaburzenia odżywiania) albo że osobę z depresją zachęcano do ograniczania węglowodanów (co dodatkowo obniżało jej nastrój i było zadaniem ponad siły). Dlatego bardzo ważne jest przyjęcie zasady: NAJPIERW DOKŁADNA DIAGNOZA, POTEM ZALECENIA. Jeśli chcesz motywować, upewnij się, że pacjent potrzebuje motywowania. Jeśli chcesz rozpisać mu dietę, upewnij się, że właśnie rozpiska będzie dla niego dobra. Zanim zaproponujesz pacjentowi, by wyeliminował coś ze swojej diety, sprawdź, jak wpłynie to na jego całe życie.
Holistyczna ocena problemu podczas wywiadu wstępnego pozwala ustalić, jakiej pomocy potrzebuje pacjent i zdecydować, czy jako specjaliści jesteśmy w stanie udzielić mu w pełni tej pomocy czy też będzie potrzebne zaangażowanie innych osób. W tym drugim przypadku warto mieć pomysł, gdzie pacjenta odesłać.
Współpraca z innym specjalistą, to jednak nie tylko odsyłanie do niego pacjentów. Ważne jest to, aby być w kontakcie z taką osobą, która ma uzupełniać naszą pracę. Na przykład, jeśli dietetyk wysyła pacjenta do psychologa w związku z problemami w utrzymaniu diety, to następnie powinien on uwzględnić opinię tego psychologa, jak postępować z pacjentem. Często jednak zdarza się, że specjaliści pracują w odosobnieniu, a więc współpracują POZORNIE – pacjent korzysta z pomocy różnych osób, a nie ma między nimi wymiany informacji. W konsekwencji każdy z nich działa po swojemu, a ich zalecenia nie współgrają ze sobą.
Przykłady z mojej praktyki, jakie przychodzą mi do głowy, to psycholog motywujący pacjenta, by przestać sztywno kontrolować to, co się je, i jednocześnie dietetyk układający jadłospis… Albo odwrotnie – dietetyk pracujący nad tym, by pacjentka z zaburzeniami odżywiania odzyskała zdrowe podejście do odżywiania, prowadzący edukację, która pozwoli oswoić się jej z jedzeniem i zyskać elastyczność w odżywianiu, wyleczyć się z błędnych przekonań, otworzyć na różnorodne pokarmy… i jednocześnie psychoterapeuta powtarzający „zaburzenia odżywiania to sprawa na psychoterapię, a nie do dietetyka”. Szkoda, że ten psychoterapeuta nie wykazał woli kontaktu z dietetykiem, aby dowiedzieć się, co tak naprawdę dzieje się podczas porad żywieniowych skierowanych do osób z zaburzeniami odżywiania i dlaczego są one tak ważne… Szkoda, że nie zaznajomił się z wytycznymi na temat roli różnych specjalistów w leczeniu zaburzeń odżywiania, jakie rekomendują najlepsze ośrodki integrujące wiedzę nawykową (NICE, 2017).
Holistyczność, interdyscyplinarność, współpraca zespołowa… Jak pięknie to wszystko brzmi! Pamiętajmy jednak, że praca w takim duchu wymaga wyraźnego wyjścia poza schematy postępowania, do jakich jesteśmy przyzwyczajeni, jakich niejednokrotnie uczą nas na studiach i jakie po prostu dla wielu specjalistów są najbardziej znane. Bo przecież znamy się na swoich dziedzinach, a interdyscyplinarność wymaga szerszej wiedzy – przynajmniej orientacji w dziedzinach pokrewnych i globalnego spojrzenia. Jestem jednak przekonana, że ten wysiłek opłaci się bardziej niż bycie mistrzem w swoim ogródku i nie dostrzegania świata poza nim.
Przypisy:
Bibliografia:
