Dialog motywujący jest rozmową o zmianie. Jako metoda powstał w wyniku pracy z osobami uzależnionymi, kiedy zauważono, że sposób rozmowy może istotnie zmienić podejście do procesu leczenia. Obecnie dialog motywujący stosowany jest w różnych obszarach problemowych, w których istotna jest zmiana. Z powodzeniem wykorzystywany w szeroko pojętej praktyce psychologicznej, lekarskiej, terapeutycznej czy edukacyjnej. Od czasu pojawienia się metody w roku 1983 przeprowadzono ponad 200 badań klinicznych, w wyniku których jest ona wciąż uaktualniana, ulepszana i poszerzana (Miller, Rolnick, 2014).
Twórcy metody – William Miller i Stephen Rollnick – uważają, że każdy ma motywację i zasoby do zmiany, zna siebie najlepiej i wie, co mu służy. Dlaczego zatem tak często nie udaje się osiągnąć zaplanowanego celu? Najczęstszym „hamulcem” na drodze do zmiany jest ambiwalencja. Oznacza to, występowanie argumentów przemawiających za zmianą, jak i przeciwko niej. Wówczas, mimo świadomości pozytywnych aspektów zmiany, podtrzymujemy monolog w stylu: „Tak wiem, że ćwiczenie codziennie przez 30 minut jest dobre dla mojego zdrowia, ale nie wiem, jakie ćwiczenia będą dla mnie najlepsze; częste wyjazdy uniemożliwiają mi regularny trening; dojazd na siłownię zabiera zbyt dużo czasu” (w DM taki monolog określany jest językiem podtrzymania). Kontynuując wyrażanie argumentów przeciwko zmianie, potrafimy wyperswadować sobie zmianę.
Według metody dialogu motywującego, szansa na zmianę rodzi się, kiedy osoba zaczyna odczuwać dyskomfort związany ze stanem napięcia towarzyszącemu ambiwalencji. Dialog motywacyjny pomaga ludziom w przezwyciężaniu ambiwalencji i umacnianiu motywacji do zmiany. Jak do tego dochodzi? Poprzez obudzenie języka zmiany (Miller, Rollnick, 2014). Jak łatwo się domyślić, jest on czymś przeciwstawnym do języka podtrzymania i sprawia, że osoba przekonuje siebie do zmiany poprzez formułowanie argumentów za zmianą. Kluczowe w języku zmiany jest wyrażanie własnych pragnień (chciałbym), zdolności (potrafię), powodów (pomogłoby mi to), potrzeb (potrzebuję). Najważniejsze, aby osoba przeżywająca ambiwalencję, sama dochodziła do tych stwierdzeń i najlepiej wypowiadała je na głos. Pomocne są tutaj odpowiednio sformułowane pytania, które w trakcie rozmowy zadaje specjalista DM. Sprawia to, że osoba, jakby sama siebie namawiała do zmiany. W badaniu Moyers i współpracownicy (2009) wykazali, że przewaga języka zmiany pozwala przewidzieć zmianę zachowania w przyszłości.
W metodzie DM przyjmuje się, że każda osoba jest ekspertem od swojego życia i to, czy w ostatecznym rozrachunku będzie chciała wdrożyć stworzony przez siebie plan, zależy tylko od niej. Nawet jeśli specjalista DM udziela rad czy sugestii (najlepiej jeśli czyni to na prośbę osoby, z którą pracuje) powinien robić to w specyficzny, niedyrektywny sposób. Istotą komunikacji w dialogu motywującym jest ukierunkowywanie w celu wydobycia indywidualnej motywacji i zasobów do zmiany, a nie przedstawianie gotowych rozwiązań z zaleceniem ich wykonania. Stosowanie tej drugiej metody może spowodować utrzymywanie się lub powrót stanu ambiwalencji.
Pomagając w duchu dialogu motywacyjnego stosuje się cztery wzajemnie nakładające się elementy: akceptację, wywoływanie, współczucie i współpracę. Akceptacja oznacza szacunek dla wartości drugiej osoby, jej indywidualnych wyborów oraz próbę zrozumienia jej sytuacji i skupienie się na jej mocnych stronach. To co jest potrzebne do zmiany, często w dużej mierze znajduje się w samej osobie, chodzi tylko o wyciągnięcie, wywołanie tego. Współczucie to stawianie na pierwszym miejscu jej potrzeb, aktywne wspieranie w dążeniu do osiągnięcia osobistego celu. Natomiast współpraca oznacza partnerstwo, stwarzanie przyjaznej atmosfery sprzyjającej zmianie bez nakazów czy przymuszania. Autorzy metody na jej zobrazowanie przytaczają metaforę: dialog motywacyjny przypomina bardziej taniec niż zapasy.
W dialogu motywującym kluczową rolę odgrywa dobre słuchanie, a zwłaszcza technika odzwierciedlającego słuchania. Jego istotą jest próba zrozumienia, co ma na myśli nasz rozmówca. Chodzi o to, aby eksplorować, badać i precyzować znaczenie kierowanych do nas słów. Inne umiejętności komunikacyjne to zadawanie otwartych pytań, pozwalających na swobodne wypowiedzi („Jak pani sądzi, jakie korzyści przyniosłaby pani regularna, 30 minutowa gimnastyka?”), afirmacja (czyli inaczej dowartościowywanie, polega na podkreślaniu pozytywnych stron, wspieranie i dodawaniu zachęty: „Super! Zatem ćwiczyła pani dwa razy w tym tygodniu”) i podsumowanie (w którym proponujemy osobie zebranie wcześniej złożonych propozycji, porządkujemy pojawiające się w czasie rozmowy wątki, co może dać pełniejsze spojrzenie na problem: „Czyli dla pani ćwiczenie 30 minut dziennie oznacza poprawę samopoczucia, póki co udaje się pani ćwiczyć dwa razy w tygodniu, ale jak zakończy się remont, to planuje pani ćwiczyć co dzień”).
Podsumowując dialog motywujący jest przeciwieństwem metod opartych na wywieraniu presji, straszeniu, przemawianiu do rozsądku, wydawaniu zaleceń. W takich metodach bowiem osoba jest obligowana do zmiany, choć wartości tej zmiany może nie rozumieć, na przykład pacjent ogranicza kaloryczne jedzenie, bo specjalista zalecił mu dietę i będzie go ważył na następnej wizycie, a on obawia się krytyki – taki rodzaj motywowania przynosi zwykle efekty do czasu, kiedy wizja presji trwa, np. do czasu uczęszczania na wizyty. Dialog motywujący nie opiera się także na przemawianiu do osoby – prezentowanie komuś nawet najmocniejszych argumentów za zmianą nie gwarantuje, że argumenty te będą trafiały do niego i że zrozumie on ich wagę. Dialog motywujący jest metodą wzbudzającą wewnętrzną motywację do zmiany – osoba sama zaczyna zastanawiać się, czego chce, a specjalista jej w tym towarzyszy. Takie podejście sprawia, że pojawia się trwała motywacja, która nie jest oparta na aktywności specjalisty, ale o własne przemyślenia osoby, której zmiana dotyczy. Jest to zdecydowanie najbardziej efektywny sposób motywowania i jednocześnie najmniej obciążający zarówno dla osoby motywowanej, jak i motywującej.
Dialogu można się nauczyć na kursach poświęconych tej metodzie (również w Instytucie Psychodietetyki; zachęcamy do śledzenia naszej strony internetowej i facebook’a).
Polecamy też publikacje:
Miller, W.R., Rollnick S. (2014). Dialog motywujący. Jak pomóc ludziom w zmianie. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Jaraczewska J.M., Adamczyk-Zientara, M. (2015). Dialog motywujący. Praca z osobami uzależnionymi behawioralnie. Warszawa: Eneteia.
Miller W. R., Butler C. C., Rollnick, S. (2010). Wywiad motywujący w opiece zdrowotnej. Jak pomóc pacjentom w zmianie złych nawyków i ryzykownych zachowań. Warszawa: Wydawnictwo SWPS.
Arkowitz, H., Miller W.R., Rollnick S., Seikkula J. (2010). Dialog motywujący w terapii problemów psychologicznych. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Przypisy:
Bibliografia:
Miller, W.R., Rollnick S. (2014). Dialog motywujący. Jak pomóc ludziom w zmianie. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Moyers, T.B., Martin, T., Houck, J., M.,Christopher, Paulette J.,Tonigan, J. Scott (2009). From in-session behaviors to drinking outcomes: A causal chain for motivational interviewing. Journal of Consulting and Clinical Psychology, Vol 77(6), 1113-1124.
